Nijerya

Resmi adı: Nijerya Federal Cumhuriyeti

Başkenti: Lagos (Nüfusu: 1.410.000)

Diğer önemli şehirleri: İbadan, Sokoto, Ogbomoşo, Kano, Kaduna, Oşogbo, İlorin, Abeokuta, Majduguri, Akure.

Yüzölçümü: 923.768 km2.

Nüfusu: 92.000.000 (1993 tahmini) (Nüfus bakımından Afrika ülkeleri arasında birinci sırayı alır.) Nüfusun % 36'sı şehirlerde yaşamaktadır. Ortalama ömür 52 yıldır. Çocuk ölümlerinin oranı yılda ortalama binde 96'dır. Nüfusun % 48'ini 14 yaşın altındakiler oluşturmaktadır.

Km2 başına düşen insan sayısı: 99.6

Nüfus artış hızı: % 2.1

Etnik yapı: Nijerya çok değişik etnik unsurların bir arada yaşadığı bir ülkedir. Bunların içinde en kalabalık etnik kitle % 21.2 orana sahip olan Hausalardır. Nijerya'daki Hausaların % 90'ı Müslümandır. İkinci sırada % 21 orana sahip olan Yorubalar gelir. Yorubaların % 50'si Müslümandır. Onlardan sonra % 18 orana sahip olan İbolar gelir. İboların tamamına yakını hıristiyandır. Ardından gelen unsur % 11.2 orana sahip olan Fulanilerdir. Fulanilerin % 92'si Müslümandır. (Hausalar, Yorubalar ve Fulaniler hakkında Benin'deki etnik unsurlara bkz.) Onlardan sonra gelen etnik unsur % 4.2 orana sahip olan Kanurlardır. Kanurların tamamı Müslümandır. Bunların dışında hiçbirinin oranı % 1'i bulmayan 200'den fazla kabile bulunmaktadır. Bunların belli başlıları da Çad Arapları, Songaylar, Bantular ve Gwarulardır.

Dil: Resmi dil İngilizce'dir. Ancak halk arasında Hausa, Yoruba, İbo dilleri gibi değişik yerel diller konuşulmaktadır.

Din: Devletin resmi dini yoktur. Resmi kayıtlara göre halkın % 51'i Müslümandır. Müslümanların geneli sünni ve Malikidir. Müslümanlardan sonra % 33 orana sahip olan hıristiyanlar gelir. Hıristiyanların beşte dördü protestan kalanı katoliktir. Halkın % 16'sını da yerel dinlere bağlı animistler oluşturur. Çok az sayıda da yahudi vardır. Müslümanlar daha çok kuzeyde, hıristiyanlar ise güneyde yoğundurlar.

Coğrafi durum: Batı Afrika ülkelerinden olan Nijerya, kuzeyden Nijer, kuzeydoğudan Çad, doğudan Kamerun, güneyden Atlas Okyanusu, batıdan Benin'le çevrilidir. En yüksek yeri Şebşi Dağı (2042 m.)'dır. En önemli akarsuları Nijer, Kadona ve Benue ırmaklarıdır. Çad gölüne de kıyısı vardır. Topraklarının % 37'si tarım alanı, % 23'ü otlak, % 16'sı ormanlık ve çalılıktır. Ülkenin kuzey kesimi nispeten çöl, doğu kesimi ise biraz dağlıktır. Güney kesim daha çok ormanlarla ve tarıma elverişli alanlarla kaplıdır. Ülke genelde tropikal iklimin etkisindedir. Atlas Okyanusu kıyısı iç kesimlere göre daha çok yağmur alır. Atlas Okyanusu kıyısında bulunan başkent Lagos'ta yıllık sıcaklık ortalaması 27.1 derece, yıllık yağış ortalaması 1837 mm.'dir. Kuzeyde Nijer sınırı yakınında bulunan Sokoto'da yıllık sıcaklık ortalaması 28.4 derece, yıllık yağış ortalaması 734 mm.'dir. Sokoto'nun biraz güneyinde ve daha doğuda bulunan Kano'da ise yıllık sıcaklık ortalaması 26.3 derece, yıllık yağış ortalaması da 866 mm.'dir.

Yönetim şekli: Federal bir sistemin hâkim olduğu Nijerya'da eyalet yönetimleri geniş yetkilere sahiptirler. Merkezi yönetimde çok partili demokratik sisteme tam anlamıyla ancak 1994'te geçilebildi. Bununla birlikte birçok askeri ihtilalin yaşandığı Nijerya'da askeri rejimin izleri hâlâ etkisini göstermektedir. Yeni sisteme göre devlet başkanı halk tarafından seçilmektedir. Ülkede iki meclisli bir parlamenter sistem hâkimdir. Birinci meclis 91, ikinci meclis 593 üyeden oluşmaktadır. Eyaletlerin de ayrıca kendi federal meclisleri vardır. 1 Ekim 1979'da yürürlüğe konan anayasada bazı düzeltmeler yapılmıştır. Hukuk sistemi genellikle İngiliz hukuk sisteminin bir kopyasıdır. Nijerya, BM, Afrika Birliği Örgütü, Petrol İhraç Eden Ülkeler Birliği (OPEC), Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu, Afrika Antiller ve Pasifik Sözleşmesi, İngiliz Uluslar Topluluğu, IMF (Uluslararası Para Fonu) gibi uluslararası örgütlere üyedir. İslâm Konferansı Örgütü'ne 1986'da katıldı ancak içerdeki hıristiyan azınlığın baskısına boyun eğerek daha sonra çıktı.

Siyasi partiler: Cumhuriyetçi Milli Kongre: Sağcı, muhafazakâr ve liberal anlayışa sahip bir partidir. Sosyal Demokrat Parti: Sosyal demokrasiyi savunan solcu bir partidir.

İdari bölünüş: Bir başkent yönetimi, federe devlet statüsündeki 30 eyalet ve bu eyaletlere bağlı 589 yerel birimden meydana gelir.

Tarihi: Nijerya'nın tarihi oldukça karmaşık bir tarihtir. Çünkü bugünkü Nijerya topraklarının farklı bölgeleri tarihte ayrı ayrı devletlerin yönetimi altında kalmış ve bu topraklar üzerinde çok sayıda devlet ve emirlik kurulmuştur. Nijerya'nın kuzey kesimlerine İslâmiyet, daha 7. yüzyılda Kuzey Afrika'da gerçekleştirilen fetihlerin ardından ulaşmıştır. Ancak 10. yüzyıla kadar bu topraklarda Müslümanlar tarafından yönetilen bir devlet kurulduğuna dair bir şey bilmiyoruz. 10. yüzyılda bugünkü Nijerya topraklarını oluşturan bölgenin doğu kesiminde Çad gölünün güney batısında Bornu Krallığı, kuzey kesiminde de Kano krallığı kurulmuştur. Bu devletler önceleri müşrikler tarafından yönetiliyordu, daha sonra Müslümanlar tarafından yönetilmeye başladı. Bornu Krallığı 13. yüzyılda sınırlarını hayli genişleterek bugünkü Çad, kuzeydoğu Nijerya, kuzey Kamerun, doğu Nijer ve Orta Afrika'yı içine alan bir bölge üzerinde hâkimiyet kurdu. Nijerya ve Kamerun'un İslâmlaşmasında önemli hizmetleri olan Bornu krallığı 1550'de Osmanlı Devleti'ne bağlanmış, ancak daha sonra ilişkisi kopmuştur. Bornu İmparatorluğu, İngilizlerin bu bölgeyi işgal etmesine kadar ayakta kalmıştır. Önceleri bağımsız bir devlet olan Kano Krallığı 13. yüzyılda Bornu İmparatorluğu'na bağlandı. 1742'de de Gobir Krallığı'na bağlandı. Kuzey Nijerya'nın bir bölgesinde de 1554 - 1806 yılları arasında Katsina Krallığı varlık sürdürmüştür. Kuzey Nijerya'da 18. yüzyıldan itibaren çeşitli Müslüman emirlikler kurulmuştur. Bunların bazıları İngiliz işgaline kadar varlığını sürdürdü. Güney bölgede 1531'de Nupe Krallığı kuruldu ve 1835'e kadar varlığını sürdürdü. Yine bu bölgede daha başka küçük devletler de kurulmuştur. Nijerya'da kurulmuş devletler içinde özellikle zikredilmesi gereken belki Osman dan Fodio'nun başlattığı cihad sonrası ortaya çıkmış olan Sokoto hilafetidir. (Osman dan Fodio İslâmi Hareket Önderleri kısmına bkz.) Bu hilafet 1804 yılında Nijerya'nın kuzeybatısında bulunan Sokoto şehrini merkez edinerek kuruldu ve İngiliz işgaline kadar bağımsız bir devlet olarak kaldı. İngiliz işgalinden sonra ise bir eyalet yönetimi olarak varlığını sürdürdü. Bugün bu bölge Nijerya'yı oluşturan otuz federe eyaletten biridir. Nijerya'yla ilk olarak 18. yüzyılda Portekizli ve İngiliz sömürgeciler ilgilenmeye başladılar. Bunlar başlangıçta Afrika'nın diğer bölgelerinde yaptıkları gibi gemilerle Nijerya'ya gelerek yerli insanları alıp köle olarak Avrupa'ya taşıyorlardı. İngilizler 19. yüzyılın başlarından itibaren Nijerya'yla doğrudan ilgilenmeye ve kurdukları ticari kuruluşlar vasıtasıyla bu ülkeye yerleşmeye başladılar. İngiliz sömürgeciler 1861 Ağustos'unda Lagos iskelesini ele geçirdiler. 1866'da "Lagos sömürge ve himayesi" adıyla bir sömürge bölgesi oluşturuldu. 1900 yılına kadar Nijerya topraklarının tamamı İngiliz işgaline geçti. 1 Ekim 1960 tarihine kadar da İngiliz işgali altında kaldı. Bağımsızlık sonrasında ilk devlet başkanlığına Sir Ebu Bekir Tafeva Baleva getirildi. Sir Ebu Bekir'in yönetimi 15 Ocak 1966'ya kadar sürdü. Bu tarihte askeri ayaklanma başlatanlar tarafından öldürüldü. Ancak o tarihteki genelkurmay başkanı Tümgeneral Johnson Aguiyi - Ironsi ayaklanmayı bastırarak devlet başkanlığını ele aldı. Onun yönetimi 29 Temmuz 1966 tarihine kadar devam etti. Bu tarihte ikinci bir askeri darbe gerçekleştirildi ve Tümgeneral Jhonson'un yerine darbeci korgeneral Yakub Gawon geçti. Yakub Gawon, 29 Haziran 1975 tarihine kadar devlet başkanlığını yürüttü. Bu tarihte gerçekleştirilen askeri darbeden sonra yerine Tuğgeneral Murtala Ramat Muhammed geçti. Onun 13 Şubat 1976 tarihinde öldürülmesi üzerine yerine Olusegun Obasanjo geçti. O da 11 Ağustos 1979 tarihine kadar devlet başkanlığında kaldı. Bu tarihte onun yerine Hacı Şehu Şagari devlet başkanı seçildi. Şagari'nin yönetimi 31 Aralık 1983'te bir askeri darbeyle sona erdi ve yerine Tümgeneral Muhammed Buhari geçti. Buhari'nin yönetimi de 27 Ağustos 1985 tarihinde yine bir askeri darbeyle son buldu ve yerine Tümgeneral İbrahim Babangida geçti. Babangida kendisine yönelen siyasi baskılar ve eleştiriler karşısında 4 Ocak 1993'te bir Geçici Yönetim Kurulu oluşturmak zorunda kaldı. 26 Ağustos 1993'te de devlet başkanlığından çekildi ve Geçici Yönetim Kurulu başkanı Ernest Shonekan bu göreve getirildi. Bununla birlikte Milli Savunma ve Güvenlik Kurulu başkanlığına geçen İbrahim Babangida yönetimde yine birinci derecede söz sahibiydi. 12 Haziran 1993'te gerçekleştirilen seçimleri muhalefetteki Sosyal Demokrat Parti adayı Moshood Abiola'nın kazanması üzerine Babangida 11 gün sonra seçimleri iptal etti. Ancak halk iptal kararına karşı çıktı ve çıkan olaylarda yüzlerce insan öldürüldü. 17 Kasım 1993'te de Savunma bakanı General Sani Abaşa yönetime el koydu. Haziran 1994'te gerçekleştirilen serbest genel seçimlerden sonra da sivil yönetime geçildi.

Dış problemleri: Nijerya'nın Kamerun'la bir sınır meselesi bulunmaktadır. (Bu konuda Kamerun'un dış problemlerine bkz.)

İç problemleri: Ülkedeki en önemli iç sorunu siyasi istikrarsızlıktır. Birçok askeri ihtilal yaşamış olan Nijerya bu istikrarsızlık yüzünden 1993'te ciddi çalkantılara ve olaylara sahne oldu. Bunda askeri rejimin baskıcı politikasının da etkisi olmuştur. Çok partili demokratik sisteme geçilmesinden sonra siyasi çalkantılar kısmen durulduysa da yeni sistem tam anlamıyla oturmuş sayılmaz. İkinci iç problem hıristiyan azınlığın ülke yönetiminde daha etkin olma ve Müslüman çoğunluğu baskı altına alma çabasından kaynaklanan sosyal problemdir. Hıristiyanlar Nijerya'daki oranlarını olduğundan daha çok göstererek yönetimde Müslümanlardan daha fazla söz sahibi olmak istemektedirler. Bu konuda Nijerya hıristiyanları Avrupa ülkelerinden de destek görüyorlar. Bu yüzdendir ki Avrupa kaynaklarında Nijerya hıristiyanlarının oranı sürekli olduğundan fazla gösterilir. Hıristiyanlar Nijerya'nın İslâm Konferansı Örgütü'ne girmesine de karşı çıkıyorlar. Hıristiyanların tutumu ülkede zaman zaman çeşitli karışıklıkların ve olayların yaşanmasına yol açmaktadır. Bir diğer iç problem de zaman zaman ortaya çıkan, etnik ve kabilecilik anlayışına dayanan çatışmalardır.

İslami Hareket: Diğer Afrika ülkelerinde olduğu gibi Nijerya'da da sömürge dönemi bir cahilleştirme ve fakirleştirme dönemi oldu. Bu yüzden Müslümanlar hem dinlerini öğrenme fırsatı bulamadılar, hem de geçim derdine düşürülerek dini konulara daha az önem vermeleri sağlandı. Eski diktatör Babangida da Müslümanlara sürekli baskı yaptı ve İslâmi çalışmalara fırsat vermedi. Onun döneminde çok sayıda Müslüman inançlarından ve düşüncelerinden dolayı hapse atıldı. Bu baskı uygulaması İslâmi anlayış sahiplerinin davalarını insanlara anlatmalarını engelledi. Buna rağmen İslâm'a gönül vermiş çok sayıda insan bütün baskılara göğüs gererek inançları için samimiyetle çalışmaktan geri durmadı. Ülkedeki İslâmi hareketin ileri gelenlerinden İbrahim Zakzaki, Nijerya'da İslâm devleti kurmakla ve bunun için olaylar çıkarmakla suçlanarak mahkeme önüne çıkarıldığında mahkemenin adil olmadığını bildirerek kendisinin inancı için her şeyini verebileceğini söylemişti. İslâmi faaliyetler Müslümanların yoğun olduğu Kuzey Nijerya'da daha etkilidir. İslâmi çalışmalar daha çok camilerde yürütülüyor. İslâmi eğitim çalışmaları da genellikle camilerde veya camilerle bağlantısı olan medreselerde yürütülüyor. Devlet İslâmi amaçlı örgütlenmelere ve siyasi faaliyetlere pek fırsat vermiyor. Bunda ülkedeki hıristiyan ve yahudi kütlenin devlet üzerindeki baskısının da etkisi var. Sayıları sadece 4 bin olan yahudiler siyasi alanda oldukça etkililer ve bu etkinliklerini Müslümanların aleyhine değerlendiriyorlar. Hıristiyanlar Müslümanları sürekli rahatsız ediyor, bazen onları tahrik ederek çatışmaların çıkmasına yol açıyorlar. Hıristiyanlar ülkede yoğun bir misyonerlik faaliyeti de yürütüyorlar. (Ayrıca "İç problemler"e bkz.)

Sömürgeci güçlerin başlattığı etnik ve kabilecilik anlayışına dayalı kavgalar İslâmi faaliyetleri olumsuz yönde etkiliyor ve Müslümanların birlik içinde hareket etmelerini önlüyor.

Tanınmış İslâmi Hareket Önderleri: Osman dan Fodyo (Fodyo oğlu Osman - Babasının adı aslında Muhammed Fodyo'dur. Ancak Fodyo, Hausa dilinde müderris anlamına gelir. Buna göre halkı arasında Şeyh Osman diye anılan Osman dan Fodyo'nun bu adı Müderrisin oğlu Osman anlamına gelir): 1754'te Kuzey Hausaland'daki Maratta'da doğdu. İlim sahibi bir aileye mensuptu. Küçük yaşta hafız oldu. Geleneksel Torodbe - Fulani medrese eğitiminden geçti. Cibril bin Ömer adlı bir zattan dini ilimlerin yanı sıra Kadiri, Halveti ve Şazeli tarikatları üzere eğitim aldı. Yaşadığı bölgeye hükmeden Gobir devletinin görünüşte Müslümanlar tarafından yönetilmesine rağmen İslâm'ın kurallarını uygulamadıkları, İslâm'la şirki birbirine karıştırdıkları gerekçesiyle bu devlete karşı cihad etmek gerektiğine karar verdi. Buna göre Sokoto hilafetini kurduğunu açıklayarak 21 Şubat 1804'te Gobir devletine karşı cihad etti. Dört yıl başarılı bir cihad vererek Sokoto eyaletinin tümü üzerinde bir İslâmi hâkimiyet kurdu. Osman dan Fodyo 20 Nisan 1817'de vefat etmiştir. Onun ölümünden sonra Sokoto devletinin başına yine kendisi gibi bir ilim adamı olan oğlu Muhammedu Bello geçti.

Ekonomi: Nijerya ekonomisinde birinci yeri petrol alır. OPEC ülkeleri arasında 1993'te gerçekleştirilen anlaşmadan sonraki günlük petrol üretiminin 1 milyon 870 bin varil olması kararlaştırılmıştır. Bir önceki yıldaki yıllık petrol üretimi toplam 4 milyar 750 milyon varil olarak gerçekleşmiştir. Nijerya'nın 1993'teki petrol rezervi 18 milyar 200 milyon varil olarak tahmin ediliyordu. Petrolden elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 13'tür. Nijerya aynı zamanda zengin doğal gaz yataklarına sahiptir. 1992'de toplam 4 milyar 700 milyon m3 doğal gaz üretmiştir. 1993'te açıklanan doğal gaz rezervi ise 3.5 trilyon m3'tü. Nijerya ekonomisinde petrolün bu önemine rağmen ülke hâlâ bir tarım ülkesidir. Tarım ürünlerinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 40'tır. Çalışan nüfusun % 43'ü tarım alanında iş görmektedir. Başta gelen tarım ürünleri kakao, kauçuk, yer fıstığı, mısır, darı, şeker kamışı, pirinç, tahıl, pamuk tiftiği, kola cevizi, palmiye tohumu, manyok ve değişik sebze ve meyvelerdir. 1992 yılı içerisinde 12 milyon 590 bin ton tahıl ve pirinç, 41 milyon 600 bin ton yer bitkileri (yer fıstığı, manyok vs.), 1 milyon 600 bin ton baklagiller, 2 milyon 750 bin ton meyve, 4 milyon ton sebze üretilmiştir. Hayvancılık ve balıkçılığın da ekonomiye önemli katkısı olmaktadır. 1992'de ülkede 15 milyon 700 bin baş sığır, 13.5 milyon baş koyun, 5 milyon 330 bin baş da domuz bulunuyordu. 1991'de toplam 267 bin ton balık ve deniz ürünü avlanmış, bunun % 66'sı denizden, % 34'ü iç sulardan elde edilmiştir. Geniş ormanlara sahip olan Nijerya'da orman ürünleri de önemli bir gelir kaynağıdır. 1991'de 111 milyon m3 tomruk üretilmiştir. Nijerya'da kömür, kalay, demir, kireç taşı, kolumbit ve altın cevheri gibi çeşitli madenler de çıkarılmaktadır.

Para birimi: Naira

Gayri safi milli hasılası: 26 milyar 700 milyon dolar. (Yıllık safi artış: % 1.4)

Kişi başına düşen milli gelir: 290 dolar.

Dış ticaret: İhraç ettiği ürünlerin başında ham petrol (ihracattaki payı: % 96), kakao, kauçuk, orman ürünleri ve palmiye tohumu gelir. İthal ettiği malların başta gelenleri makineler, elektrikli ve elektronik araçlar, ulaşım araçları, savunma araç ve gereçleri, gıda maddeleri, kimyasal maddeler, tekstil ürünleri ve kâğıttır. İhracatında birinci sırayı ABD (genel ihracattaki payı: % 45), ithalatında ise İngiltere alır. Bunlardan sonra da Fransa, Japonya, Hollanda ve İtalya gelir. Zengin petrol ve doğal gaz yataklarına sahip olduğundan dış ticaretinde açık olmamakta çoğu zaman artısı olmaktadır. 1991'de uluslararası cari işlemlerinin 1 milyar 200 milyon dolar artısı olmuştur.

Sanayisi: Nijerya'daki en önemli sanayi kuruluşları petrol arıtma tesisleridir. Bunun yanı sıra geniş kapasiteli petro - kimya tesisleri de kurulmuştur. Ayrıca iki adet demir çelik fabrikasına sahiptir. Orta ve küçük sanayi kuruluşlarının başında gıda, meşrubat, tekstil, sigara, dericilik, konfeksiyon, mobilya, kâğıt, kimya sanayi, çimento ve inşaat malzemeleri üretimi, plastik, kauçuk, büro malzemeleri üretimi, elektrik donanımı, yedek parça üretimi gibi sektörlerle ilgili kuruluşlar gelmektedir. Çalışan nüfusun % 4.7'si sanayi sektöründe iş görmektedir. İmalat sanayisinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 8'dir.

Enerji: Nijerya'da 1991'de 9 milyar 955 milyon kw/saat elektrik üretilmiş, aynı yıl 9 milyar 855 milyon kw/saat elektrik tüketilmiş ve 100 milyon kw/saat elektrik ihraç edilmiştir. Elektrik enerjisinin % 78'i termik santrallerden, % 22'si hidroelektrik santrallerinden elde edilmektedir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 80 kw/saattir.

Ulaşım: Başkent Lagos, İbadan ve Kano'da uluslararası trafiğe açık birer havaalanı bulunmaktadır. Bunlardan başka tarifeli sefer yapılabilen 11 havaalanı mevcuttur. Başkent Lagos'ta ihracat ve ithalatta kullanılan bir limanı bulunmaktadır. Nijerya'nın 100 grostonun üstünde yük taşıyabilen 271 gemisi vardır. 3500 km.'lik demiryolu, 60.000 km'si asfaltlanmış olmak üzere 124.000 km.'lik karayolu ağına sahiptir.

Eğitim: Nijerya'da 35.500 ilkokul, 5600 genel ortaöğretim kurumu, 400 mesleki ortaöğretim kurumu mevcuttur. Nijerya'nın 26 üniversitesi, 25 yüksekokulu, 48 araştırma enstitüsü bulunmaktadır. Üniversite çağındaki gençlerden üniversiteye kayıt yaptıranların oranı % 3'tür. Okuma yazma bilenlerin oranı da % 42'dir.

Sağlık: Nijerya'da 11.660 hastane, 18.650 doktor, 950 diş doktoru, 60.000 hemşire mevcuttur. 4.933 kişiye bir doktor düşmektedir.