Islam aleminin nüfusça en kalabalik ülkesi olan Endonezya uzun süreden beridir iç karisikliklara sahit olmaktadir. Bu yüzden uzun süreden beridir gündemde olan bir Islam ülkesidir. Biz de dergimizin bu sayisinin Islam cografyasi bölümünde bu ülkeyi tanitiyoruz.

Genel Bilgiler

Resmi adi: Endonezya Cumhuriyeti Baskenti: Jakarta (Nüfusu: 12 milyon) Yüzölçümü: 1.919.443 km2 Nüfusu: 215 milyon (1999 tahmini). Halkin % 31'i sehirlerde yasamaktadir. Etnik yapi: Endonezya halki çok çesitli etnik unsurlardan meydana gelmektedir. Bu etnik unsurlarin basta gelenleri oran siralamasina göre sunlardir:

Javalilar: % 33.55 orana sahiptirler yani Endonezya nüfusunun üçte birini olustururlar. Çogunlukla Java adasinda yasamaktadirlar. Endonezya'nin resmi dili olan Bahasa dilini konusurlar. % 90'i Müslümandir.

Sundanlilar: % 15.70 orana sahiptirler. Çogunlukla Java adasinda yasamaktadirlar. Malezya - Polinezya dil grubuna ait olan ve Sundanca denen bir dil konusurlar. % 98'i Müslümandir.

Maduralilar: % 6.65 orana sahiptirler. Çogunlukla Madura adasinda yasarlar. Cava diline yakin olan ve Madura dili adi verilen bir dili konusurlar. % 95'i Müslümandir.

Malaylar: Malezya kökenli bir etnik unsurdur. % 5 orana sahiptirler. % 99'u Müslümandir.

Bunlarin yani sira Minangkabula, Bugiler, Açeliler, Benjar Kuntanlilar, Makassarlar, Sasaklar basta olmak üzere çok degisik etnik unsurlar yasamaktadir.

Dil: Devletin resmi dili Bahasa Endonezya dilidir. Ancak halk arasinda 250'den fazla yöresel dil konusulmaktadir. Ingilizce de geçerli bir dildir.

Din: Devlet, Islam, hiristiyanlik, hinduizm ve bazi küçük topluluklarin bagli oldugu tabiat dinlerini resmi din olarak kabul etmistir. Ancak halkin % 87'si Müslümandir. Müslümanlar genellikle sünni hanefidir. Geriye kalan nüfusun % 4.5'i hiristiyan, % 4.5'i brahmanist, % 1'i hinduist, % 0.8'i budist, digerleri de tabiat dinleri mensuplaridir. Hiristiyanlarin üçte bire yakini katolik digerleri protestandir.

Dis problemleri: Endonezya Borneo adasindaki Sarawak ve Sabah eyaletlerinin Malezya'ya verilmesine razi olmadi. Bu konu geçmiste iki ülke arasinda savasa da vesile oldu. Bugün bu konu biraz küllenmis gibi görünse de iki ülke arasinda mesele olmaya devam etmektedir.

Iç problemleri: Sumatra adasinda Islam'in yüzyillar boyunca bayraktarligini yapmis olan Açe halki Hollanda sömürgeciliginin bir devami olarak gördükleri Endonezya sömürgeciligine karsi çikmakta ve kendi bagimsiz devletlerini kurmak için mücadele etmektedirler. Açe halki bu amaçla Açe Sumatra Milli Kurtulus Cephesi adiyla bir örgüt kurdu. Bu cephe 4 Kasim 1976'da yayinladigi bir bildirgeyle Açe Sumatra'nin bagimsizligini ilan etti ve cephenin lideri Dr. Tungku Hasan di Tiro'nun liderliginde bagimsiz bir hükümet kurdugunu açikladi. Ancak Endonezya hükümeti sahip oldugu dis destege ve askeri güce dayanarak bu hükümete hayat hakki tanimadi. Ama Açe Sumatra halkinin bagimsizlik mücadelesi sona ermemistir. Açeliler Endonezya milliyetçiligini benimsememekte kendi inançlarina göre sekillenen bir yönetime kavusma arzusu tasimaktadirlar. Bu konu Endonezya yönetiminin sürekli basini agritan bir meseledir.

Endonezya, daha önce Portekiz sömürgesi olan Dogu Timor'u 1975'te kendi topraklarina katti. Ancak burada Endonezya yönetimine karsi bir ayaklanma ortaya çikti. Hükümet ayaklanmanin lideri Jose Gusmao'yu geçtigimiz yillarda tutukladiysa da bölgedeki karisikliklar durmadi. BM, Endonezya'nin Dogu Timor'u ilhak kararini tanimiyor. Sömürgeci güçler Endonezya halkinin Suharto'yu tahttan indirmesinden sonra Dogu Timor meselesini yeniden kasimaya ve buradaki hiristiyanlari ayaklanmaya tesvik etmeye basladi. Sömürgeci güçlerin bu tahrikleri Endonezya'nin bazi bölgelerinde birtakim iç karisikliklarin ve etnik çatismalarin meydana gelmesine yol açti. Bu iç karisikliklar hala durulmus degil.

Islami Hareket: Bugün Endonezya halkinin % 87'si Müslüman olarak degerlendirilse de bu oran Islam'i geregi gibi anlayip yasayabilenlerin orani degildir. Bu, gerek sömürge döneminde, gerekse bagimsizlik sonrasinda izlenen cahillestirme, yozlastirma ve halki Islam'dan uzaklastirma politikasinin bir sonucudur. Ancak dinine bagli olanlar da az degildir. Özellikle son yillarda Islami suurlanma daha da hiz kazanmis ve bütün camiler cemaatlerle dolup tasmaya baslamistir. Bunun yani sira halki yeniden Islami kimligine kavusturma ve Islam'i devlete hakim kilma amaci tasiyan örgütler ve cemaatler de bulunmaktadir. Bunlar hakkinda özet bilgiler verecegiz. Önce bu ülkedeki Islami hareketin yakin geçmisinden kisaca söz edelim:

1921'de sömürgecilere karsi Serikat Islam (Islam Birligi) adinda bir örgüt kuruldu. Baslangiçta güçlü olarak yola çikan bu hareket Hollandalilarin çikardigi fitneyle bölündü ve gücünü kaybetti. Bu hareket 1930'da Endonezya Islami Birlik Partisi (PSII) adini aldi ve bagimsizlik sonrasinda da siyasi parti olarak varligini sürdürdü. 1973'te hükümet tarafindan kapatilincaya kadar da siyaset sahnesinde kaldi.

1926'da kurulan Nahdatu'l-Ulema (Alimler Dirilisi - NU) baslangiçta siyasetten uzak duruyor ve "iyiligi emir, kötülükten nehiy" görevini yerine getirme amaci tasidigini bildiriyordu. 1953'te siyasi bir parti sifati kazandi ve 1984'te kapatilincaya kadar siyasi faaliyetlerini sürdürdü.

NU ile ayni dönemlerde kurulan Muhammediye Cemiyeti davet çalismalarina agirlik vermistir. Bugün resmi bir kimlige sahip olmasa da ayni faaliyetlerini sürdürmektedir.

Japon isgali döneminde Hizbullah adi verilen askeri gruplar olusturuldu. Bunlar Hollandalilara karsi Japonlar tarafindan egitildiler. Ancak Hizbullah mensuplari daha sonra Japonlara karsi da tavir aldilar. Japonlarin çekilmesinden sonra Hizbullah'in Hollanda karsisinda verilen mücadelede önemli etkinligi oldu. 1947'de adini Daru'l-Islam olarak degistirerek, askeri kanadina da Endonezya Islam Ordusu adini vererek faaliyetine devam etti. Bagimsizlik sonrasi kurulan yönetim bu örgüte karsi cephe aldi ve 1960'larda da tamamen dagitti.

Bagimsizligin ilanindan sonra Islami nitelikli birçok siyasi parti kuruldu. Bunlarin basinda Endonezya Müslümanlari Sura Meclisi (MASJUMI) gelir. Bu parti taninmis Islami hareket önderlerinden Muhammed Nasir tarafindan kurulmus ve birçok koalisyon hükümetine katilmistir. Ancak 1967'de kapatildi. Arkasindan 1968'de Endonezya Müslümanlari Partisi (PMI) kuruldu. Suharto bu partinin çalismalarini da yasakladi. Islami amaçli diger partiler de hükümetçe kapatildilar.

1940'larda kurulan ve ögrenciler arasinda etkili olan Islami Ögrenciler Birligi 1985'te hükümet baskisi dolayisiyla dagildi.

Halen varligini sürdüren Islami teskilatlarin basinda su ikisi gelmektedir: Endonezya Islam Daveti Yüksek Konseyi: Muhammed Nasir'in önderliginde 1967'de Jakartali ilim adamlari tarafindan kuruldu. Daha çok davet, teblig ve egitim çalismalarina agirlik vermektedir. Çok sayida egitim kurumu, okul, enstitü ve arastirma kurumu kurmustur. Bunun yan isira Müslüman üniversite ögrencilerine burs temin etmektedir.

Endonezya Islami Ögrencileri (PII): Özellikle üniversite ögrencileri arasinda faaliyet yürütmekte ve ögrencilere Islami - siyasi suur kazandirmaya çalismaktadir. 4.5 milyon üyeye sahip olan PII'nin gençlik üzerinde etkisini gören Suharto yönetimi örgüt yöneticilerine agir baski yapti ve kendini feshetmesini istedi. Daha sonra Gençlik Sorunlari Bakanligi bu örgütün mesruiyetini kaybettigi yolunda açiklama yapti. Ancak PII bütün bu baskilara ragmen yoluna devam etti. Suharto'nun tahtindan indirilmesinde Islami ögrenci hareketinin bas rolü çektigi bilinmektedir.

Bunlarin yani sira devlet kontrolü disinda çesitli cemaat faaliyetleri yürütülmektedir.

Ekonomi: Endonezya'nin ekonomisi birinci derecede petrol ve dogal gaza dayanir. OPEC ülkeleri arasinda 1993'te gerçeklestirilen anlasmadan sonraki günlük petrol üretimi 1 milyon 330 bin varildir. 1993'teki petrol rezervi 8 milyar 350 milyon varil, dogal gaz rezervi de 1 trilyon 374 milyar m3 olarak tahmin ediliyordu. Petrol ve dogal gazdan elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasiladaki payi % 14'tür. Bununla birlikte halkin büyük çogunlugunun geçim kaynagi tarim, hayvancilik ve balikçiliktir. Bu sektörlerden elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasiladaki payi % 25'tir ve çalisan nüfusun % 55'i bu alanlarda is görmektedir.

Endonezya yerel kaynaklar bakimindan da zengin sayilir.